విజ్ఞానకోశము - 3
క్షేత్రయ్య II (సాహిత్యము)
పొందుగోరి ఆవేళ - పొగరుచు నున్నారు.
ఈర్ష్య, ఉగ్రత, మత్సరము.
ఎందరెందనికాతు - ఎంతనినే విన్నవింతు.
దైన్యము, అమర్షము, దై న్యము, విసుగు.
పందె మాడుకొన్నారట.
ఉగ్రత, భీతి, విస్మయము,
పట్టుకపొయ్యెద మనుచు ॥ఎం॥
ఉగ్రత, భీతి.
పలుమారు నాసామి! బయలుకు వెళ్లకు మ్రొక్కేను.
దైన్యము, హర్షము విషాదము, భీతి, అనునయము.
నిలుపరాని మోహమున - నిన్నుజూచి చెలులు
ఆవేగము, మోహము - హర్షౌత్సుక్యములు, అసూయ.
అలరు నీ మోవి తేనె - యాని చప్పరించవలసి
హర్షౌత్సుక్యములు - తృప్తి, చపలత.
కులుకు గుబ్బలరొమ్ము - గ్రుమ్మిపొయ్యెద మనుచు ॥ఎం॥
హేళన, అసూయ - ఉగ్రత, విషాదము.
ముదముతో నాముద్దు - మువ్వగోపాలసామి !
హర్షము, ప్రీతి - తృప్తి, వేణువాదనాదికము.
గుదిగొన్నతమకమున - గూడి యిద్దరము .
హర్షము, ఔత్సుక్యము - ముదము, తృప్తి.
నిదురపరవశమున – వదలునో కౌగిళ్లు
సుప్తి, ఆధిక్యము - శ్లథత, భీతి, ఆవేగము.
పదిలముగ నా జడను - బట్టికట్టుకొందునా ॥ఎందు॥
ధృతి, సర్పాకారము - తృప్తి, వితర్కము.
ఈ నాయిక నాయకుని దాచుకొనుటనుగూర్చి చాపల్యముతో, ఆవేగముతో, ఔత్సుక్యముతోనున్నది. ఇట్టిచోట నిలుకడ కుదరదు. కనుకనే అట తాళముకంటే త్వరితముగా రూపకతాళముతో ఈ పదము ఉపక్రమింపబడినది. దీనిచే భావానురూపముగా నాయికల దశలనుబట్టి కవిచే తాళములు గూర్పబడిన వని తేటపడుచున్నది.
నాయిక ప్రసన్న :
భైరవిరాగము - అటతాళము
పల్ల: అపురూప దర్శనం - బాయె గద నేడు
హాస్యము - అవహిత్థ, హర్షము.
అనుప: కృపగలద మామువ్వ గోపాలసామి !
దైన్యము, శంక, కృష్ణలీలలు.
ఎన్నాళ్ళ కెన్నాళ్ళ - కీ వీథిలో నిన్ను
హర్షము - వితర్కము.
కన్నుల పండుగగాను - కనుగొంటి నేడు
ఔత్సుక్యము, హర్షము - దై న్యావేగములు.
ఉన్నదా నామీద ఉల్లమున దయ నీకు
శంక, వితర్కము - అమర్షము, దైన్యము.
ఉన్నాను నీదయ - పన్నగశయన !
ఔత్సుక్యము, దైన్యము - ప్రార్థన, రూపకల్పన.
త్రోవతప్పి వచ్చితివో - తోయజాక్షికి నీకు
ఆవేగము, శంక, వితర్కము - అసూయ, హర్షము .
ఈవేళ కలహంబు - ఏమైన గలదా ?
వితర్కము, శంక, హర్షము - శంక, వితర్కము.
నీవేల జంకెదవు - నెనరుగల్గిన చోట
వితర్కము, నవ్వు - దైన్యము, హర్షము.
వేవేల నేరములు - రావా నాస్వామి ! ॥అపు॥
ఔత్సుక్యము - హర్షము, దైన్యము
సందేహమేల యిక - శయనించి సమరతులు
శంక, వితర్కము - ఔత్సుక్యము, హర్షము.-
చెంది నను ఉపరతులు - సేయు మనక
సంభోగరతులు - దైన్యము.
ఎందైన నీకు - ఆనందమయ్యేచోట
అవహిత్థ - హర్షము, శంక.
కందర్ప జనక ! - చక్కని మువ్వగోపాల !
ఔత్సుక్యము, హర్షము - దైన్యము, తృప్తి.
ఈమె, తన ప్రియుడు పరకాంతతో తన యెదుట సరాగము లాడుచున్నను, ఆమెతోడి వినోదముల దేలుచున్నను గూడ ఈర్ష్యపడదు. ఖండితవలె 'చల్లనాయెనా మనసు' అని సోత్ప్రాసముగా మాట్లాడదు. అతడు తనకు కనబడుటయే మహాభాగ్యముగా భావించి అదియే తన కృతార్థత అనుకొనును. ఈమె నాయకున కెట ఆనందమో అచటనే మసలుకొను మనుచున్నది.
నాయిక - కలహాంతరిత:
సురటరాగము - త్రిశ్ర త్రిపుటతాళము
పల్ల : ఎవరివల్ల దుడుకు మా - యిద్దరిలోన సఖియా ?
వితర్కము, శంక - దైన్యము, ఔత్సుక్యము.
అనుప : వివరింపుమమ్మా! మా - విధము తెలిసె నిపుడు
దైన్యము, - హర్షము.
161
