శబ్దవాచ్యతాధికరణం
101
అని యీతీరున శబ్దవాచ్యత మిక్కిలి మెండుగా కనబడుతున్నది. తాటక ఘోరంగా రామలక్ష్మణుల యెదుట నిల్చున్నస్థితిని
"జ్యానినాదమధ గృహ్నతీతయోః
ప్రాదురాస బహుళక్షపాచ్ఛవిః
తాటకా చలకపాలకుండలా కాలికేవ నిబిడాబలాకినీ"
(వారి, జ్యానివాదం గ్రహించి, బహుళపక్షపు రాత్రిని బోలి, కపాలాలు కుండలాలుగా వేలాడుతుండగా కొంగలగుంపుతో గూడిన సాంద్రమేఘం వలె అది (తాటక) ప్రాదుర్భవించింది.
"ఉద్యతైకభుజయష్టిమాయతీం
శ్రోణిలంబి పురుషాంతమేఖలాం
తాం విలోక్య వనితావధే ఘృణాం
పత్రిణా సహా ముమోచ రాఘవః"
(ఆయతమైన భుజదండాన్నియెత్తి పురుషుల పేగులు మొలలో వేలాడుతుండేదాన్ని చూసి బాణంతో గూడా స్త్రీవధలో దయను సయితం విడిచాడు) అని కాళిదాసు రఘువంశంలో ఘోర కుటిల నిష్ఠుర అని శబ్దవాచ్యతపాలుగాకుండా చిత్రించాడు కాని, కోపసందర్భ క్రౌర్య సందర్భం వస్తే ఘోరలు కుటిలలు క్రూరలు, దురంతలు నిష్ఠురలు ఈ కాలపుకృతి కర్తలనేకులు పులుముతారు.
"కౌర్య కౌటిల్య కలుష పంకంబువలన" (కృష్ణపక్షం)
క్రౌర్య కౌటిల్యకల్పితకఠినదాస్య" (కృష్ణపక్షం)
"ఘోర దుఃఖతమంబున గుందునపుడు" (కృష్ణపక్షం)
"హృదయ దళనదారున మహోగ్రకార్యంబు దలచినావు" (కృష్ణపక్షం)
