“ఉత్సాహమూ, కల్లూ ఒకటేనా?” అని కోనంగి ఆలోచించేవాడు. ఉత్సాహం మనుష్యుణ్ణి వీర భూమిలో తాండవం ఆడిస్తుంది. ఉత్సాహంలో దేశాలు నాశనం చేయగలడు. ప్రాణాలు వేలకొలదీ అర్పించగలడున్నూ.
కోనంగి జయిలులో తన తోటి వారందరినీ హాస్య వస్తువులుగా చూద్దామను కుంటాడు. అలాంటి సమయంలో అతని కళ్ళకు కొందరి పెద్ద ముక్కులు రాంబందు ముక్కులులా కనబడతాయి. కొందరాతనికి కంఠం లేనివారుగా ప్రత్యక్షమవుతారు. కొందరి చేతులు మాత్రమే కోనంగికి కనబడేవి.
ఎవరికయినా ప్రేమ మూత్తమ సంస్థ అనుకుంటాడు కోనంగి. అనంతలక్ష్మితో ఈ మానవ ప్రపంచం దర్శించడం ఆనంద శిఖరితమే అనుకున్నాడు. జైలులో ఉన్న రెండువేల ఖయిదీలు కోనంగికి కనపడ్డారు. జయిలు పైన ప్రపంచ జనసంఖ్య ఏమీ అతనికి కనబడేదికాదు. అతనికి కావాలన్నప్పుడే హృదయంలో ఏదో కవాటం తెరచి చూచేవాడు. ఇప్పుడు జనం మధ్యనే సర్వకాల సర్వావస్థలూ ఉన్నట్లు తోచింది కోనంగిరావుకు.
రాత్రిళ్ళు తనతో తెచ్చుకున్న నరసారావుపేట మంచంమీద పడుకుని ఆ జైలుగదిలో ఆకాశమూ, తారకలూ, సర్వవిశ్వమూ దర్శించేవాడు.
ఒకరి పోలికలొకరికి లేక ఆంధ్ర ప్రజలందరూ వేరువేరుగా ప్రత్యక్షమై కనపడ్డారాతనికి. కాని ఈ భిన్నత్వంలో ఏకత్వమూ కనబడింది.
ఈఏకత్వమే భూమి అని అతడు అనుకున్నాడు. ఈ భూమిలో మానవజాతికి విత్తనాలు ఉండేవా? అవి తక్కిన గ్రహాలలో, గ్రహరాట్ సూర్యునిలో ఉండేవా? అన్ని లక్షల డిగ్రీల వేడిలోనూ ఉండేవా?
అప్పుడు కావ్యాలు, చిత్రలేఖనాలు ఆ మహెూష్ణస్థితిలో ఉండేవా?
ప్రపంచంలోని సర్వభావాలూ ఆ సూర్యమండలంలో ఉండేవా?
ప్రేమ! ఏ విధంగా ప్రేమికులు?
2
“ఏమండీ కోనంగిరావుగారూ, మీరు ఈ యుద్ధం జరిగినన్నాళ్ళు బ్రిటిషు ప్రభుత్వం పైన కత్తికట్టకుండా మీ పత్రిక నడుపుతామనీ, యుద్దం బాగా సాగేందుకు మీకు శక్తి ఉన్నంతమట్టుకు పనిచేస్తామనీ మాటఇస్తే ప్రభుత్వంవారు మిమ్ము వదలివేస్తారు. మీకు ప్రభుత్వం ఎన్నో సహాయాలు చేస్తుంది” తని వేలూరు జయిలులో సూపరింటెండెంటు గదికి పక్కనున్న గదిలో కోనంగిరావును కలుసుకొని ఒక గూఢచారోద్యోగి తెలిపినాడు.
కోనంగిరావు ఆశ్చర్యం పొందాడు. ఇది ప్రభుత్వంవారు పంపిన రాయబారమా? లేక తన హృదయాన్ని పరీక్షించడానికి వచ్చాడా? అని కోనంగి అనుకున్నాడు. వెంటనే కోనంగి “అయ్యా, మీరు ఆ ప్రశ్న అడగకూడదు, నేను జవాబు చెప్పకూడదు” అని ప్రత్యుత్తర మిచ్చాడు.
“యుద్ధం ఉన్నంతకాలమేగా, మేము మీ బోటివాళ్ళ సహకారం వాంఛిస్తున్నది?”
“ఆ తర్వా త!”
“ఆ తర్వాత కాంగ్రెసు తన ఇష్టం వచ్చినట్లు చేసుకొనవచ్చును.”
