మయంలో పడి దిక్కుతోచనివారు అవుతారు.
బుద్దుడు ఖండించిన పై మూడువాదాల ప్రకారం, మనిషి చేసే నేరాలు, ఘూరాలు, కుట్రలు, కుతంత్రాలు, యితర అనైతికమైన పనులకు నేరుగా ఎవరూ బాధ్యులు కాజాలరు.
ఎందుకంటే, సదరు వాదాల ప్రకారం, తాను చేసే పనుల్లో ప్రవర్తనలో, మనిషి సంకల్పానికి లేక ప్రయత్నానికి ఎటువంటి స్థానం లేదు. అందుకే బుద్ధుడు ఈ మూడింటిని “లోతుగా పరిశీలించి, పరిశోధించి, విశ్లేషిస్తే, అంతిమ సారాంశంలో అవి అక్రియావాదాలు” గా మిగిలిపోతాయని అన్నాడు.
పైన పేర్కొన్న మూడు అక్రియావాదాలను సూటిగా, స్పష్టంగా తిరస్కరించిన బుద్ధుడు, వాటికి ప్రత్యాన్నూయంగా ప్రతిపాదించిన వాదం ఏమిటి? అనేది చాల సహజమైన, విలువైన ప్రశ్న అక్రియా వాదాలకు కార్యకారణ వాదమే సరైన ప్రత్యామ్నాయమని బుద్దుని అభిప్రాయం. పాలిభాషలో ఇదాప్పచ్చయతా (నిర్దిష్టకారణ) నియమం అని పిలవబడిన, బుద్ధుని కార్యకారణ వాదాన్ని క్లుప్తంగా యిలా చెప్పవచ్చు: “ఒక వస్తువు లేక ధాతువు లేక స్థితి ఉత్పన్నం కావటానికి తగిన కారణం (లేక కారణాలు) ఉన్నప్పుడే ఆ వస్తువు లేక ధాతువు లేక స్థితి ఉనికిలోకి వస్తుంది ఆ కారణం (లేక కారణాలు) నిరోధమైతే, ఆ వస్తువు లేక ధాతువు లేక స్థితి తన ఉనికిని కోల్పోతుంది.” అంటే, ప్రతిదానికి ఒక కారణం ఉంటుంది, తనను ఉత్పన్నం చేసిన కారణం నిరోధం కాగానే ప్రతిదీ సమసిపోతుంది.
సరళమైన ఈ సూత్రం ఆధారంగానే బుద్దుడు, మానవ జీవితపు దురవస్థను రూపుమాపగల సమగ్రమైన మరియు ఆచరణాత్మకమైన మార్గాన్ని సూచించాడు.
బుద్ధుని కార్యకారణ వాదం 'పండితుల ' వ్యవహారమే గాని అది సామాన్యులకు అర్ధంకావటం దుర్లభమని కొందరు భావిస్తున్నారు. ఇది ఒక అపోహ మాత్రమేనని చెప్పకతప్పదు. నిజానికి బుద్దుడు చెప్పిన కార్యకారణ నియమాన్ని, సాధారణ రోజువారి అనుభవం ద్వారా మరియు అత్యంత సూక్ష్మమైన మానసిక ప్రక్రియలను విశ్లేషించటం ద్వారా కూడ అర్ధంచేసుకోవచ్చు. ఈ దిశగా రెండు ఉదాహరణలను చూద్దాం.
ఒకటి: ఒకానొక సందర్భంలో, లిచ్చవి జాతికి చెందిన భద్దియ అనే గృహస్తునితో బుద్దుడు జరిపిన సంభాషణ అం.ని. 4:193% కింది విధంగా ఉంది:
“భద్దియ, దురాశకులోనై దాని వశంలో చిక్కిన దురాశాపరుడు జీవహింస, దొంగతనం చేస్తాడు వ్యభిచరిస్తాడు, అబద్ధాలు చెబుతాడు ఇతరులను యిటువంటి పనులకు ప్రేరేపిస్తాడు. ఇది అతనికి దీర్హకాలం కీడు, దుక్థం కలిగించదా?”...“అవును, భంతే.” “భద్దియ, ద్వేషానికిలోనై దాని వశంలో చిక్కిన ద్వేషపరుడు...
మోహానికిలోనై దాని వశంలో చిక్కిన అజ్ఞాని... ఉద్రేకానికి లోనై దాని వశంలో చిక్కిన ఉద్రేకి. జీవహింస, దొంగతనం చేస్తాడు వ్యభిచ రిస్తాడు, అబద్ధాలు చెబుతాడు ఇతరులను యిటువంటి పనులకు ప్రేరేపిస్తాడు. ఇది అతనికి దీర్మకాలం కీడు, దుఃఖం కలిగించదా?” ...“అవును, భంతే.”
పై సంభాషణలో కనిపించే కార్యకారణ నియమం ఏమిటో చూద్దాం. దురాశ, ద్వేషం తదితరమైన కారణాల వల్ల, ఒక వ్యక్తి జీవహింస, దొంగతనాలు, లైంగికదురాచారం మొదలైన పనులు చేస్తాడు. అంతేకాదు, ఆ వ్యక్తి ఇతరులను కూడ అదేరకమైన పనులకు పురికొల్పుతాడు. అటువంటి ప్రవర్తన కారణంగా, అతడు (లేక ఆమె) దీర్జకాలంపాటు దురవస్థకు, దుఖానికి లోనుకాక తప్పదు.
కేవలం స్తూల భౌతికవాద దృష్టితో చూసేవారికి, బుద్ధుడు చెప్పినపై ఉపదేశం సబబుగా తోచకపోవచ్చు. ఎందుకంటే, జీవ హింస, దొంగతనాలు, లైంగికదురాచారం వంటి వనులకు పాల్పడి, అందుకు తగిన శిక్షలు లేక ప్రతిచర్యలు పొందకుండా తప్పించుకునే వారు అనేకులు మనకు కనిపిస్తారు.
కాని యిదే విషయాన్ని, మనోవిజ్ఞాన దృక్పథంతో పరిశీలిస్తే, దీనిలో అసలు విషయం మనకు బోధపడుతుంది. జీవహింస, దొంగ తనాలు, లైంగికదురాచారం వంటి అకుశలమైన పనులు చేసిన వ్యక్తి వాటిద్వారా తనలో కలిగే మానసిక క్షోభ నుండి తప్పించుకోలేదు. పైకి ఎంత డాంబికంగా విలాసవంతంగా నిర్భయంగా జీవిస్తున్నట్లు కనిపించినా, అతడు (లేక ఆమె) నిశ్చింతతో మానసిక ప్రశాంతతో జీవించటం కల్ల. అంతేకాదు, అటువంటి వ్యక్తి యితరులక్కూడా వ్యధాభరితమైన జీవితాన్నే అందిస్తాడు.
రెండు: మనోవిజ్ఞాన దృక్పధం నుండి, బుద్ధుడు కార్యకారణ నియమాన్ని మరింత లోతుగా వివరించిన మరో ఉదాహరణ చూద్దాం. దుక్ధానికి కారణం ఏమిటి? అనే ప్రశ్నకు బుద్ధుడు సంక్షిప్తంగా చెప్పిన జవాబు యిది:
“భిక్షువులారాా దుక్ఖానికి కారణం ఏమిటి? కన్ను, రూపం ఆధారంగా చక్షువిజ్ఞానం జనిస్తుంది. ఈ మూడింటి కలయికే స్పర్శ. స్పర్శ కారణంగా వేదన, వేదన కారణంగా తృష్ణ జనిస్తుంది. ఇదే దుఖానికి మూలం. (ఇదే రీతిలో తరువాత, చెవి - శబ్దాలు, ముక్కు - వాసనలు, నాలుక - రుచులు, మనసు - భావాల విషయంలో కూడ దుక్థం కారణాన్ని వివరించటం జరిగింది.”
ఈ విషయాన్ని మరింత స్పష్టంగా గ్రహించాలంటే, ఎవరికి వారు తమ మనసు అంతరాళంలోకి ప్రవేశించి, నిశితంగా పరిశీలించాలి. ఈపని ఎంత కష్టమైందో, దానిఫలితం అంతే విలువైంది.
పైన చెప్పిన ఉదాహరణల సారాంశం ఏమిటంటే, మనిషికి కలిగే సుఖ, దుఃఖ, తటస్థ అనుభవాలన్నిటికీ తగిన కారణం ఉంటుంది. ఆ కారణాలకు మనిషి మనసే చోదకశక్తి.
అంటే, మనిషి సంకల్ప పూర్వకంగా చేసే చర్యలు, మనిషి జీవన గమనాన్ని నిర్దేశిస్తాయి. కనుక, ఎటువంటి చర్యలు కీడు చేస్తాయో, అటువంటి చర్యలను విరమించాలి. ఏవి మేలు చేస్తాయో, అటువంటి వాటిని పెంపొందించాలి. అంటే, తాను పొందే సుఖ దుక్ఖాల్లో మనిషి క్రియాశీలమైన పాత్ర పోషించాలని బుద్ధుడు చెప్పాడు. అందుకే ఆయన, దేవునిపైన లేక విధిరాతపైన గాక్క “మీరు మీపైనే ఆధారపడండి, మరెవరిపైనా ఆధారవదవద్దు.
ధర్మాన్ని ఆశ్రయించండి, మరి దేనినీ ఆశ్రయించవద్దు.” అని చెప్పాడు. అదే బుద్దుడు మనకందించిన క్రియాశీలవాదం.
34
తెలుగుజాతి పత్రిక అమ్మనుడి * మే 2019
