ప్రకరణము.
భావ ప్రకటనము,
279
జంపె చాపుతాళగణములు, రూపకరణమునకు మూఁడుమాత్ర, లుండును. “చాపు" గణమునకు. నాలుగుమాత్ర లుండును. “చాపు” గణమున కైదుమాత్ర లుండును. "త్రిపుట” గణము రూపక-చాపుగణములు వరుసగానున్న వాని యొక్క కూడికయగును. అనఁగ నేడుమార లుండును. కాని మొదట రూపకరణమును, తరువాత చాపు గణమును నుండవలెను. మూఁడు గురువులు గల మగణము రెండు రూపకగణము లగును. ఈప ద్దతి ననుసరించియే మసపూర్వు లిట్టిమాత్రా ప్రధానము లగు ' ఛందోరీతులను రూపకము, జంపె, త్రిపుట, చాపు మొదలగు పేర్ల నే పిలుచుచుండిరి. అట్టి రూపకము నే పగడాల దండ యనియు, త్రిపుటనే ముత్యాల సరమనియు, జం పెనే ద్విపదయనియు, చాపునే జయ దేవ వృత్తమనియుఁ గొందరు పిలుచుచున్నారు. ఇంద్ర, సూర్య, చంద్రగణములకును నను గుణములగు మాత్రా, ప్రధానములైన ఛందోరీతు లున్నవి. పై ఛందోరీతుల యొక్క ప్రస్తారములును నమితములుగ నుండును. ఇట్టి మాత్రాఛందములు పద్యముయొక్కయు, పాటయొక్కయు లక్షణములనుగూడఁ గలిగియుండును. అందువలన పద్యముల సొమ్మగు నర్ణవ్యాప్తియు, వైవిధ్యమును, పాట సొమ్మగు గతి వైభవమును, నడక సొంపును, హాయియును, నీగాన కవితల లభ్యమగును, ఔచిత్యము నెఱింగి, యేఛందోరీతి నుపయోగించినను శాప్యమున నంగీకరింప వచ్చును. కొన్ని యుదాహరణముల నొసఁగి ముగిం చెదను.
1. రూపకము. చిన్న వోయె ముద్దు మోము కన్ను లంట నీఱుగారు
