120
ఆంధ్ర కవిత్వచరిత్రము
ద్వితీయ
120
ఇంక రసము యొక్క వృద్ధిని గొంచెము విచారింతము: మనలాక్షణికులు విభాపోనుభావాదు లే రసముయొక్క వృద్ధిని సూచించునవి యని కొంచె మించుమించుగఁ దెల్పియే యున్నారు. అట్లు దెల్పినవారిలో ముఖ్యుఁడగు నభినవగుప్త పొదాచార్యుని యభిప్రాయము నిదివరకే చర్చించియుంటిని. విభావాదిక ప్రశంస గాక, రసముయొక్క వృద్ధినిగూర్చిన ప్రశంస యలం కారశాస్త్రమునఁ గొన్ని కొన్ని సందర్భములఁ జేయఁబడినది. శృంగారరసము యొక్క దశావస్థల నిరూపణమ యిందులకుఁ దార్కాణము.
శృంగారరసము యొక్క దశావస్థలు.
శ్లో. “దళావస్థస్స త త్రాతాదావభిలాపో2థ చింతనమ్,
సృతిర్గుణకథో ద్వేగ ప్రలాపోన్మాదసంజ్వరాః;
జడతా మరణం చేతి దురవస్థం యథో త్తరమ్”
దృజ్ -మనస్సంగ-సంకల్ప-జాగరాః, కృశతా, రతిః,
హ్రీత్యా గోన్మాద మూర్ఛాంతా ఇత్య నంగదళా దళ"
ఆదియందు నభిలాషము, పిమ్మట చింతనము, పిమ్మట స్మృతి, గుణవర్ణనము, ను ద్వేగముఁ, బ్రలాపము, నున్మాదము, జ్వరార్తి, జడత, మరణము; ఆనుదసశావస్తలు శృంగార రసవిషయమునం జెప్పఁబడినవి.
చూచుట, మనస్సొంగత్యము, సంకల్పము, (అభిలాషము) జాగరము (అనఁగాఁజింతనము,) కృశించుట, ఆసక్తి, సిగ్గువిడు
