పదబంధ పారిజాతము/కలకంఠము

←పదబంధ పారిజాతము/కరగి పోవు

పదబంధ పారిజాతము (1959) రచించినవారు నార్ల వెంకటేశ్వర్లు
పదబంధ పారిజాతము/కలకంఠము

పదబంధ పారిజాతము/కాజేయు→

కఱు____కల 416 కల____కల

"ఈ మట్టికుండల, నిచ్చ వండి పెట్ట మెచ్చు రాదు, వంట జేసి మొదలి వంట నే కఱి గొన్న,దాన దొలుత వంట దగుట యెట్లు." సింహా. 2. 30.

కఱుదులపూప

నేర్పరి. నేర్పు లన్న అర్థంలో కఱుదులు చాలచోట్ల కానవస్తుంది.
"కఱుదులపూప వై మునులు గానని యట్టి కతల్ వచింపగా..." కళా. 6. 183.

కఱుదులాడు

నేర్పరి.
"కఱుదులా డగుచక్రి కపటంపు టనువున, దను మోసపుచ్చిన." హరి. ఉత్త. 7. 30.
క్రియగా నేర్పులు పల్కు అని అర్థ మిస్తుంది.

కఱ్ఱతేనె

వెదురు తేనె.
"తిన్న డిచ్చిన కఱ్ఱ తేనియ ద్రావునే." రుక్మా. 3. 231.

కఱ్ఱపెత్తనము

పని యేమీ చేయకుండా అజమాయిషీ చేస్తున్నట్టు-అటూ ఇటూ తిరుగుతూ, అదిలిస్తూ నటించుట.
"వా డేం పని చేస్తాడు. కఱ్ఱపెత్తనం చేస్తాడు. అంతే." వా.

కలకంఠము

మనోహర మైన కంఠస్వరము.
"వాడు కలకంఠం విప్పితే పాములు నాట్యం చేస్తా యనుకో." వా.

కలకండ (ము)

పటికబెల్లము
"కలకండ పానకం చేసి తాగితే నీ వేడంతా క్షణంలో పోతుంది." వా.

కలక దేఱు

నిర్మల మగు, తేఱు.
"ఏఱులందు గలక దేఱ దొడగె." కుమా. 6. 115.

కలకపడు

కలతపడు.

కలకపాటు

చూ. కలతపాటు.

కలకబారు

కలత చెందు.
"కాంచి తల వంచి సిగ్గుచే గలక బారు." రాధి. 1. 107.

కలకబాఱు

కలత చెందు, ఎఱ్ఱవడు.
"కలకంబాఱి మఱంది చెల్లెలి నుదగ్ర క్రోధుడై పట్టి." భాగ. 10. పూ. 44.

కలకల (నవ్వు)

ధ్వన్యనుకరణము.
"తా గల కల నవ్వుచున్న పరిఖావల యంబువిధంబు జూచితే." కళా. 5. 109.

కలకలము

సద్దు, సందడి, జనసమ్మర్దం.
"కలకలంబులకు డగ్గఱక హర్మ్యాగ్ర తలములపైనుండి దర్శించువారు." బస. 2. 26. కల____కల 417 కల____కల

కలకల లాడుతూ

ఎంతో సంతోషంగా; సుందరంగా.
"పిల్లా జెల్లాతో ఆ యిల్లు కల కల లాడుతూ ఉంటుంది." వా.

కలకలు తేర్చు

కలత పోగొట్టు.
"తాకియుం దలచెడు వారు లే రని మనంబుగలంకలు దేర్చి." పారి. 2. 52.

కలకాలము

ఎల్ల ప్పుడు.
"ఈ పని కలకాలం నిలిచేది గనుక ని న్నింతగా పురికొల్పుతున్నాను. ఈ పాఠశాల ఎలాగో నీవే కట్టించాలి." వా.

కలగంప

కలగూరగంప.

కలగంప కడుపు

సంతానసమృద్ధి కలది.
"వారి కలగంప కడుపుల నేరుపరుల, నరిదిబిడ్డల బడసినబిరుదుసతుల." భాగ. 10. 255.

కలగంప వలపు

అమ్మజూపు వలపు; విలువ లేని ప్రేమ అనుట.
"కలగంప వల పాయె కాదా మఱి." తాళ్ల. సం. 3. 620.

కల గన్న యట్టులు

అస్పష్టముగా.
"ఎలమీం దద్రాజకన్య నేలాగుననో, కల గన్నయట్టు లొకనా, డలవోకం జూచి మన్మథాజ్ఞావశు డై." శుక. 1. 544.

కలగబడు

కలతపడు; ఛిన్నా భిన్న మగు.
"సాత్యకి కో,ల్తల కోర్వక నీ బలము గలంగంబడియెన్." భార. ద్రో. 4. 5.
"శరముల వేగంబున గద, పరుస దనంబునను గలగబడి చేడ్పడ నా, కరులం దోలెను భీముడు..." భార. భీష్మ. 2. 215.

కలగబాఱు

క్షోభపడు; చెల్లచెద రగు; కలత చెందు.
"....ధారణీపాల సభల, గలగ బాఱక సుకవులు మెలగు టెట్లు." చంద్రా. 1. 16.
"కలగం బాఱి తొలంగె వారుణ బలౌఘంబుల్." హరి. 8. 272.
"శాంతి సం,పద నొకయంతయున్ గలగ బాఱక యుండడె నిర్వికారు డై." భార. శాం. 6. 202.

కలగలుపు చేయు

కలుపు.
"వీరి వారి గలగలుపు చేయున న్నన వలయు గాక." రాధికా. 3. 45.

కలగల్పు

1. కలిసి మెలసి పోవుట.
"కలగల్పుచూపుల, రాకపోకల బయల్ ప్రాకజేయు." పాండు. 3. 62.
2. కలుసుకూర.
ఇ దీనాడు కలుసుకూర అన్న కల____కల 418 కల____కల

పేరనే దక్షిణాంధ్రంలో విశేషంగా వినవస్తుంది. ఏవో కూరగాయల ముక్కలతో పప్పు కలిపి చేసిన పొడికూర.
"ఒక కొన్ని కలగల్పు లొక కొన్ని బజ్జులు." పాండు. 4. 184.
3. కల్తీ పదార్థం.
"ఇదంతా కలగలుపునెయ్యిగా ఉంది. వడ్డించకండి." వా.
చూ. కలగలుపు చేయు.

కలగాపులగం

గందరగోళము; నానా సంకీర్ణము.

"ఇందులో పద్యాలూ, పాటలూ అన్నీ కలగాపులగంగా ఉన్నాయి." వా.

"పప్పు లన్నీ కలగాపులగంగా కలిసి పోయాయి. ఏర్పరించాలి." వా.

కలగుండు గొను

కలత చెందు. భార. ద్రో. 1. 293.

కలగుండు చేయు

కలత పఱుచు.
"భీకరవనీకిటి యొక్కటి పక్కణంబులో, మదమున జొచ్చి యందుగల మానవులన్ గలగుండు చేయుచున్." చెన్న. 2. 77.

కలగుండు వడు

కలత చెందు.
"కలగుండువడి హల్లకల్లోల మై చాల గలగె వాహినులు." జైమి. 2. 33.
"కలగుండు వడ రొప్పి గవినుండి కుప్పించు, పులి గుండ్లవియంగ బొడిచె నొకడు." శుక. 1. 263.
"గుప్పనగూర చొచ్చెగలగుండు వడెన్మది యింక నెట్లొకో!" రాధా. 2. 21.

కలగుండు వెట్టు

కలత పెట్టు.
"కురుసైన్యంబుల గలగుండు పెట్టు." భార. భీష్మ. 3. 64.

కలగూర

నానావిధము లైన ఆకు కూరలు.
"కూలికి నూనె లంటి కలగూరల కై పొల మెల్ల జుట్టి." శుక. 2. 363.

కలగూరగంప

అన్నీ కలిసి ఉన్నది.
"ఇదంతా కలగూరగంపగా ఉంది. కావ్యమో, నాటకమో, నవలో చెప్పడానికి వీల్లేదు." వా.

కలగూరగంప చేయు

సంకర మొనర్చు.
"శాస్త్రసాహిత్యములు మాకె చాల జీత, మంచు గలగూరగంప సేయకుము..." బహు. 1. 110.

కలగొన బాఱు

కలత చెందు.
"కలగొన బాఱుచున్ సతులు కన్నుల నశ్రుజలంబు లొల్క." భార. శల్య. 2. 19.

కలగొను

కలత చెందు.
"కలవిహంగమంబులు గలగొన నఱచు తెఱగు దోచె." భార. సౌప్తి. 2. 6. కల____కల 419 కల____కల

కలచి యాడు

సంక్షోభింప చేయు.

కల నిక్కల యగు

కల నిజ మగు.
"కలయు నిక్కల యైన కరణి వట్రిల్లె." పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 62.

కలని నక్క

ఎప్పుడు ఎవరు పోతారా, ఎవరికి ఆపద వస్తుందా, మనం దాన్ని స్వార్థానికి ఉపయోగించుకుందామా అని ఎదురు చూచేవాడు.
"కలనిన క్కైనయధికారి గలనృపతికి, నేడుదీవులు గొన్న సమృద్ధి లేదు." ఆము. 4. 237.
నేటి వాడుకరూపం:
గుంతకాడి (కడ) నక్క.
గుంత కాడి నక్క అంటే శ్మశానంలో నక్క. అ దెప్పుడూ ఎప్పుడు పీనుగ వస్తుందా అని ఉంటుంది. 'కలనినక్క' యుద్ధభూమిలోది. అది ఎప్పుడు ఎవరు యుద్ధం చేస్తారా అని కాచుకొని ఉంటుంది.
"వాడు గుంతకాడి నక్కలా కాచుకొని ఉంటాడు. వానిమాట నమ్మి అన్నదమ్ములు కాట్లాడకండి." వా.

కలను చెప్పు

యుద్ధము జరుగు నని, యుద్ధానికి రావలసిన దని చెప్పు. నేడు వాడుకలో 'భోజనానికి చెప్పడం' ఇత్యాదుల వంటిదే ఇది.
"హిమవంతంబు నుత్తరంబునం, గలను సెప్పి." కుమా. 10. 177.
"కలను చెప్పి మొనల దీర్చి కదిసిన సమయంబున." దశ. 2. 10.
"తద్రాజడింభకుల యెదుర బలికి కలను చెప్పి ర మ్మని వీడుకొల్పిన." ఉ. హరి. 4. 170.
చూ. యుద్ధము చెప్పు.

కల నైన

ఎన్నడూ అలా జరగదు అను సందర్భంలో ఉపయోగించే పలుకుబడి. వాస్తవంలోనే కాదు భావనలో కూడా అనుట.
"కలలోన నైన నవ్వుల కైన నా మాట జవదాట వెఱచునో చంద్రవదన." పారి. 1.
వాడుకలో రూపం: కలలో నైనా; కలలో కూడా.
"కలలో నైనా అతను అబద్ధ మాడడని గట్టిగా చెప్పగలను." వా.
"అతను కలలో కూడా ఒకరికి చెడుగు తలపెట్టేవాడు కాదు." వా.
చూ. కలలో నైన; కలలో కూడ.

కలపనగంప

అభూతకల్పనలు చేయువాడు.
"కలపనగంప యీతపసి కాలును నోరును బాదు గాన కె,వ్వలన బరిభ్రమించుచు.." హరివం. పూ. 5. 110. కల____కల 420 కల____కల

కలపనపిండి యగు

అతలకుతల మగు, క్షోభపడు.
"కలసెద బతి నత డిచ్చట, మెలగుట మా తండ్రి విన్న మే లగునే ప్రే,వులలోన సురియ ద్రిప్పిన, కలపన బిం డైన జెలిమికత్తెలు నగ రే." ఉ. హ. 5. 163.
ఇందులో పాఠం 'కలపనపిందైన' = యుక్తి, కాయ అయిన అనగా చెడిపోయిన అని అర్థం చెప్పి - వావిళ్ల ని. పాఠాంతరం ద్వారా అర్థం సాధించింది.
శ. ర. లో 'కలపనబిండి' = అని ఉన్నది. సూ. ని. కూడా అంతే. పాఠం తేలితే కానీ ఏమీ నిర్ధారణగా చెప్పలేము.

కలబడు

చేతులు కలుపు; కొట్లాడు.
"ఇరువాగు జగడమున గలబడియెన్." చంద్రా. 6. 74.
"మాటా మాటా వచ్చి వాడు వీడితో కలబడ్డాడు." వా.

కలయంపి చల్లు

ఇంటి ముంగిట పేడ కలిపిన నీళ్లను చల్లు.
"కస్తురి కలయంపులు చల్లి." యయా. 4. 152.
చూ. కళ్ళాపు చల్లు.

కలయబడు

కలబడు.
"కలయబడి పోర దొడగిరి..." భాస్క.రా. యు. 755.
ఇందుకు దగ్గరగా ఉన్న కలిసి పోవు, అన్యోన్యం తాకు వగై రాచ్ఛాయలలోనూ ఇది ప్రయుక్తం.
చూ. కలబడు.

కల యర్థము

ఉన్న సంగతి.
"ఏమన గలదాన గలయర్థము దెల్పు మటన్న..." శుక. 1. 320.

కలలో కలిమి

అస్థిరము. సుమతి. 102.

కలలో కూడ

బొత్తిగా అనుట.
"కలలోన నైన నవ్వుల కైన నా మాట జవదాట వెఱచు నో చంద్రవదన." పారి. 1. 94.
"వా డిట్లా చేస్తా డని కలలో కూడా అనుకో లేదు." వా.
సామాన్యంగా కలల్లో జరిగే సంఘటనలకు మన ఇష్టానిష్టాలతో నిమిత్తం ఉండదు. అటువంటప్పుడు కూడా అనుట.
చూ. కల నైన.

కలలోని కాన్పు

అసంభవము. కలలోని వన్నీ ఆయింతసే పే. కల____కల 421 కల____కల

అవి యథార్థం కావు అనుటపై వచ్చినది.
"అది కలలోని కాను పయి యంబిక యానతి మున్నె కల్గి..." హరి. ఉత్త. 7. 174.
చూ. కలలోని వార్త.

కలలోని వార్త

అసంభవము.
"మించు ననబోడిచందంబు మేలు కనిన, వాడు తలపోయి గలలోని వార్త యయ్యె." పాండు. 4. 238.
చూ. కలలోని కాన్పు.

కలలో నైనా

కలలో కూడా, ఎన్నడూ, బొత్తిగా అలాంటిది లేదనుట.
చూ. కలలో కూడ.

కలలో లేని

అసంభవ మైన.
చూ. ఇలలో లేని.

కలవంటకము

రకరకాల వంటలు. రకరకాల పదార్థాలు కలిపి చేసినవంటలు.
"పైడిచూలాలి వేవిళ్ళు వాయ దోట కలిమిచెలివెట్టు కలవంటకంబు లనగ." యయా. 4. 9.

కలవరపడు

కలతపడు; కంగారుపడు.
"అప్పులవాడే వచ్చ డేమో అని నీవు తలుపు తట్టగానే కలవరపడ్డాను." వా.

కలవాడు

1.ధనవంతుడు; ఉన్నవాడు.
"అరకూటలాప మర్హ మే కలవానికిని." శృం. నైష. 4. 68. కాశీ. 3. 47.
"పేరు గలవాడు కలవాడు పెద్దవాడు." హంస. 1. 57.
2. అయినవాడు, ఆప్తుడు.
"శాంతనవుండు సర్వకురుసంతతికిం గలవాడు జాడె." భార. ఉద్యో. 2. 165.

కలవు (వలపు)

కలవాడవు.
"నాతోడి వలపు గల వేని." బస. 3. 49.

కలశము లెత్తు

ప్రకటము చేయు. తాళ్ల. సం. 4. 133.

కలసికట్టుగ

ఒకమాట మీద, ఏకీభావముతో.
"కలసికట్టుగ నుందము గాక యున్న, జులుకదన మగు జుమ్ము..." వేంకటే. 3. 216.
"వారంతా ఏమైనా చాలా కలసి కట్టుగా పనిచేస్తారు. అందువల్లే పనులూ సానుకూల మవుతవి." వా.

కలసి మెలసి

అన్యోన్యముగా.
"ఒండొంటిం గలసి మెలసి విలసిల్లు తులసియు." విప్ర. 2. 25.
"ఆ యిద్దరు అన్నదమ్ములూ ఎప్పుడూ కలసి మెలసి ఉంటారు." వా.
రూ. కలసి మెలసి.

కలహమునకు కాలు ద్రవ్వు

జగడమున కీడ్చు. కల___కలి 422 కై___కలి

"స్వర్గ మర్త్యవదూటుల చక్కదనము, తుచ్ఛ మని నాగకన్యలతోడి కలహ,మునకు గాల్ ఫ్రవ్వెదనొ లేక బొటనవ్రేల, బుడమి వ్రాసెద విది యేల పువ్వుబోడి!" దశా. కూర్మ. 82.
చూ. కయ్యమునకు కాలు ద్రవ్వు.

కలహమె కల్యాణముగ నెంచు

కలహశీలు డగు.
"పలుదెఱగు ముళ్లమాటల, గలహమె కళ్యాణ మని జగంబులవెంటన్..." పారి. 1. 85.

కలాపన పొసగు

కల్లోలము రేగు. కాశీయా. 371.

కలికమున కైన.....

ఏ మాత్రమూ. బొత్తిగా దొరకదు అనుపట్ల ఉపయోగిస్తారు. ఏ మిరియాలగింజ వంటి దానినో నూరి కండ్లకు కలికం వేస్తారు. ఆ కలికానికి ఏ ఆవంతైనా చాలు. దానికి కూడా లే దనుట.
"ఆ ఊళ్లో మజ్జిగ కలికాని కైనా దొరకదు." వా.
"వాడిదగ్గర తెలివితేటలు కలికానికి కూడా లేవు." వా.

కలికితురాయి

శిరో వేష్టనముపై రాజులు మొదలగువారు చెక్కుకొను తురాయి.
"కిలికితురాయి మెఱయ." వేం. మా. 1. 134.

కలిగినంతలో

ఉన్నంతలో.
"కలిగినయంతలో సుఖముగా." పాణి. 4. 18.
"కలిగినంతలో అతనూ తన కుటుంబం హాయిగా ఉంటున్నారు." వా.

కలిగినది

ఏ దుంటే అది.
"ఉప్పో ఊరగాయో మా యింట్లో కలిగింది లేదనకుండా పెడతాము. తిని పోతూండు నాయనా!" వా.

కలిగినప్పుడు

సంపద ఉన్నప్పుడు.
"కలిగినప్పు డెల్ల జెలువుని చెంగట, నడగి మడగి యుండు టరిది గాదు." శుక. 2. 366.
చూ. ఉన్నవాడు, కలవాడు.

కలిగిన యంత చెప్పు

ఉన్న దంతా, సర్వమూ చెప్పు.
"కలిగిన యంతయు, నిక్కముగ జెప్పు డనుటయు వారల్." కళా. 6. 161.

కలిగినవాడు

సంపన్నుడు. పాండు. 2. 71.

కలి ద్రచ్చి వెన్న గొనగల

అసాధ్య కార్యములను నెఱవేర్చగల - జాణ అనుటలో నిరసనగా అనుమాట. కలి_____కలి 423 కలి_____కలి

జొన్న-బియ్యం కడిగిన నీళ్లను చిలికి వెన్న తీయగలగడం అసాధ్యం కదా.
చూ. కలి ద్రచ్చి వెన్న దీయు.

కలిని ద్రచ్చి వెన్న దీయు

అసాధ్యకార్యము చేయు.
"...కలియు ద్రచ్చి వెన్న గొనగ, గడవ నేర్పు గలిగి కందువు మానెడై, కత్తిగొంటు లయినయత్తగంతు." కుమార. 8. 135.
చూ. కలి ద్రచ్చి వెన్న గొనగల.

కలి, నూనె కలిసినట్లు

వేరువేరుగా ఉండు. కడుగునీళ్ళలో నూనె కలిసి పోయినట్లు, పూర్తిగా కలవక వేరు వేరుగానే ఉండుదు రనుపట్ల ఉపయోగించే సామ్యం.
"కలియు నూనెయు రెండు గలిసిన యట్లు." పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 3. 48.

కలి పోసిన వెనుక ఉట్టి కను గొనుమాడ్కి

కావలసిన దేదో అయిపోయిన తరువాత అందుకై విచారించి లాభ మేమి అనుపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
"కలవె యిక నేటి యాసలు, కలిబోసిన వెనుక నుట్టి కనుగొను మాడ్కిన్." రాధి. 3.
చూ. కలి పోసినవెనుక ఉట్లు కనుగొనుట.

కలి పోసిన వెనుక ఉట్లు కనుగొనుట

నిష్ప్రయోజనము. కుండలోని కలి అంతా పోసిన తరువాత, ఇంక ఉట్టి మీద చూపు లెందుకు అనుట.
"అలయింప గలంతయు న, న్నలయించితి చాలు మందరాద్రికి జని య,మ్మలహరు గొలిచెద నేలా, కలి పోసిన వెనుక నుట్లు గనుగొనగ నృపా!" రుక్మాం. 4. 75.

కలిమిదండుగ

ధనికులతో రాజులు వసూలు చేయుదండుగ.
"తెల్లబట్టల గట్టి తిరుగులాడెడివారి బిగియించి కలిమిదండుగలు పెట్టి." పార్వ. 2. 94.

కలి మెడు చల్లితే తూమెడు పండే....

తక్కువ పండునట్టి. విత్తనాలకంటే పంట తక్కువగునట్టి అనుట. కాశీయా. 115.

కలివిడి

1. కలుపుగోలుతనము కల.
"కలివిడిమాటల బ్రియముల, నలయింపక యావులందు నాదరణమునన్." రుక్మాం. 3. 64.
"ఆ అమ్మాయి చాలా కలివిడిగా మాట్లాడుతుంది." వా.
2. తెలివివచ్చి; స్పృహకలిగి.
".....కలివిడి వడి నౌ, దలయంటి కలి_____కలి 424 కలి_____కలు

చూచుకొని యే,నిలు వెడలితి నాక్షణంబ యెత్తినభీతిన్." పాండు. 5. 207.

కలియగలపు

కలవేసుకొను.

కలి వెన్న బుచ్చ నేర్చు

జొన్నలో బియ్యమో కడిగిన నీళ్ళను కలి అంటారు. కలిలో వెన్న తీయగల జాణ. అసాధ్య కార్యములను చేయగల దనుటలో వచ్చిన నిరసన సూచక మైనపలుకుబడి.
పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 359.
చూ. కలి ద్రచ్చి వెన్న దీయు.

కలిసి మెలిసి

ఒకటిగా, అన్యోన్యంగా.
"కపట మెఱుగనిమమతల గలసి మెలసి." పారి. 1. 94.
"వా రెంతో కలిసి మెలిసి ఉంటారు." వా.
రూ. కలసి మెలసి.

కలిసి వచ్చు

అన్నీ సమకూరి వచ్చు. మన ప్రయత్నానికి తోడు దైవబలం కలిసి వచ్చింది అనే అర్థంలో ఉపయోగించే మాట.
"వాడు ఆవ్యాపారం అభివృద్ధి చేయడానికి ఎన్నోవిధాల ప్రయత్నం చేసినమాట వాస్తవమే. అయితే అంతకంటే యెక్కువపెట్టినవాళ్లూ ఉన్నారు. వాళ్లు అంతంతమాత్రంలోనే ఉండగా వీడేమో పైకి ఎక్కిపోతూనే ఉన్నాడు. కలిసివచ్చింది గనక." వా.
"దేని కైనా కలిసి రావాలి. తొందర పడితే లాభం యే ముంది?" వా.
"పాపం అహోరాత్రస్య కష్టపడ్డాడు. కానీ కలిసి రాలేదు. ఏం చేస్తాడు?" వా.
రూ. కలసి వచ్చు.

కలిసివచ్చే రోజులు

అదృష్ట కాలము.
"కలిసివచ్చేరోజులు కనక వా డేం చేసినా లాభంగానే ఉంది." వా.

కలుకోడి

రాతికోడి. నీటికోడి వంటి మాట. ఒరయూరులో రాతికోడి కూస్తుం దనీ, కలుపొన్న పూస్తుం దనీ, ప్రతీతి. దీని విశిష్ట తేమిటో తెలియుట లేదు. కలుకోడిధ్వని వినాశసూచకమని వ్రాశారు కాని అది యిక్కడ కుదరదు.
"కలుపొన్న విరుల బెరుగన్, గలు కోడిరవంబు దిశల గలయగ జెలగన్." కుమా. 1. 5.

కలుగజేసికొను

జోక్యము కల్పించుకొను.
"నే నిందులో కలుగజేసుకో దలచుకో లేదు." వా. కలు____కల్ల 425 కల్ల____కల్ల

కలుగు బెట్టు

కొద్దికొద్దిగా ఖర్చు పెట్టు, బొక్క పెట్టు.
"తులసిపోగులు మొదలుగా గలుగు బెట్టి." నిరం. 2. 116.

కలుగోట త్రోవలు

తప్పుదారి నడిచేవారు కావచ్చును. దూషణలో ప్రయుక్తం.
"కులహీను లధములు గులజు లుత్తములు, దొలగనికలుగోటత్రోవలు." పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 345.

కలుచపడు

కలత చెందు.

కలుపుగోలుతనము

నలుగురితో కలిసి మెలిసి ఉండునేర్పు.
"ఆ అమ్మాయి చాలా కలుపుగోలు తనంగా ఉంటుంది." వా.

కలో అంబలో

ఏదో యింత - కడుపు నించు కొనుటకు - అనే సందర్భంలో ఉపయోగిస్తారు.
"ఏదో రాక రాక వచ్చావు. మాకు కలిగింది యేదో కలో అంబలో తీసుకొని వెడితే మాకు సంతోషం." వా.

కలో గంజో

చూ. కలో అంబలో.

కల్లగుట్టు

తెచ్చికోలు ధైర్యము. తన సత్తా సార తెలియనీయకుండా మెలగుట.
"దద్విరహదశావికలిత ధైర్యుండయ్యు, నుల్లంబునం గల్లగుట్టు నెట్టు కొలిపి." కళా. 5. 20. ఆము. 2. 58.
'లేని ధైర్యం తెచ్చుకొని' వంటి పలుకుబడుల వంటిది.

కల్ల గుల్ల

తిట్టు.
ఒంటి. శత. 17.

కల్లనిజములు

సత్యాసత్యములు.
"వేగిరించక నీవ భావించుకొనుము, కల్లనిజములు క్రమమున గానవచ్చు." కళా. 3. 195.

కల్ల పెనుపులు పెనచు

దొంగ లెక్కలు వేసి అప్పు మొత్తమును అధికము చేయు.
"పెట్టవచ్చిన కల్ల పెనుపులు పెనచి." గౌ. హరి. ద్వితీ. పంక్తి.481.

కల్లబొల్లి కబురులు

మాయమాటలు.

కల్లబొల్లిమాటలు

మాయమాటలు.

కల్ల లు పెనచు

అబద్ధాలు సృష్టించు.
"కైలాటములు జేసి కల్లలు బెనచి." ద్విప. కల్యా. 129. కల్ల_____కల్లు 426 కల్లు_____కల్వ

కల్ల వచ్చు

కీడు కలుగు.
"...ఘనుల, గదిసినప్పుడ మీకు గల్ల వచ్చు." 3. 161.

కల్ల వాపు

నొప్పి గాని, కుఱుపు గాని లేక కనిపించే వాపు. అలా వచ్చినవాపు దానంతటదే తగ్గిపోతూ ఉంటుంది.

కల్ల సేయు

మోసము చేయు.
"మాయకా డేతెంచి మనలను గల్ల, సేయుచున్నా డెర సేయక వీని, దెగటార్పు." గౌర. హరి. ప్ర. 1853-55.

కల్లాకపటములు లేని

అమాయక మైన, నిర్మలమైన.
"వా డేమాత్రం కల్లాకపటం లేని వాడు." వా.

కల్లుపాక

కల్లంగడి.

కల్లుపూసిన యద్దమువలె

మసక మసకగా.
"చందనంబు గలయ సఖి బల్మి పూసిన, పొలతి వదనలీల పొలిచె దెరలు, వుచ్చి బెరయ గల్లు పూసినయద్దంబు, భంగివోలె నిజవిభాతి దఱకి." కుమా. 9. 64.

కల్లుపెంట

కల్లంగడి.

కల్లువడు

శిలాకృతి తాల్చు, నిశ్చేష్టుడగు.
"బసుమంబు సల్ల గుండె జల్లు మని కల్లువడి..." మను. 5. 19.

కల్పతరువు కింద గచ్చచెట్టున్నట్లు

సత్పురుషుని దగ్గర చెడ్డవారు ఉన్నా రనుటవంటి సందర్భాలలో ఉపయోగించే పలుకుబడి. వేమన. 57.

కల్పవృక్షము

అన్ని కోరికలను తీర్చువాడు. కల్పవృక్షము వంటివా డనుటకు కల్పవృక్షము అని వ్యవహారం.
"సంసార మర్థార్థిజనమనస్సంతాప, కార్పణ్యము లడంప గల్పశాఖి." శుక. 1. 366.
వీని పర్యాయపదాలను కూడా ఈ అర్థంలో ప్రయోగిస్తారు. కల్పతరువు, కల్పలత, కల్పశాఖి ఇత్యాదులు.
చూ. చింతామణి, కామధేనువు.

కల్వడగలు

వీరధ్వజములు.
"సితలోచనద్యుతుల్ సెదరి దిక్కుల యందు, బొలయుకల్వడగల పొలుపు గాగ." కుమా. 12. 205. కవ_____కవ 427కవి_____కశ్శ

కవకవ నవ్వు

కిలకిల నవ్వు.
ధ్వన్యనుకరణము.
క్రీడా. పు. 69.
"కవకవ నవ్వరే త్రిదశకాంతులు వింతలు సేయు నా పనిన్." ఉ. హరి. 1. 80.
చూ. కహకహ నవ్వు.

కవ గూడు

జత గూడు, సంగమించు.
"ఎడ లేక కవ గూడి యే ప్రొద్దు రతి సల్పు." హంస. 3. 205.

కవగూర్చు

జత చేయు.
"విధి దిట్టు నినుం గవ గూర్ప లేమికిన్." శ్రీరాధా. 3. 147.

కవడు వాయు

బాధానివర్తి యగు.
"ఇవల శ్రీ వెంకటేశు డింతలో దిక్కయి కాచె, కవడు వాసె జీవుడు కన్నవారిచేతను." తాళ్ల. సం. 8. 64.

కవలుకొను

తప్పిపోవు.
వేదపఠనంలో పొర బాట్లు వచ్చు.
"కమలజుని వేదపఠనంబు కవలు కొన్యె." విక్ర. 4. 51.

కవలువోవు

తప్పిపోవు.
"పాఠ మొనరించుతఱి దోడుపడు గురునకు, గవలు వోకుండ బుత్రు డో కలువకంటి." పాండు. 2. 19.
చూ. కవలుకొను.

కవిలసంచి

పాతపుస్తకాల కట్ట లుంచుకొనే సంచి; తూకంరాళ్లు వగైరా లుంచుకునే సంచి.
చూ. కయిలకట్ట.

కవిలెకట్ట

పాత కాగితాలకట్ట; జాబితా.

కవిలె కెక్కు

జాబితాలోనికి చేరు. (వారి) శ్రేణిలో చేరు.
"ఖ్యాతిగా బ్రమథుల కవిలియ కెక్కెబో తనూజుం డని పొంగుచు." పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 471.
రూ. కవిలియ కెక్కు.

కవిలె పట్టు

లెక్కలు అవీ వ్రాసిన పాత కాగితాల కట్ట.
"అని పల్కి చిత్రగుప్తుం, డనుపమముగ గవిలెపట్టుటాకులు గేలం, గొని..." సానం. 2. 59.

కవుగిట నోలలార్చు

కౌగిట దేల్చు.
"చెక్కిలి నొక్కి చుంబనము చేసి కవుంగిట నోలలార్చి." కళా. 7. 162.

కవుకున

తటాలున.
ధ్వన్యనుకరణము.
"అనుచు గవుకున బట్టరా దరయ వలయు." శుక. 2. 249.

కశ్శన్నగాళ్లు

ఊరూ పేరూ లేనివారు. సంస్కృతంలో య: కశ్చన కశ్చీ_____కష్ట 428 కష్ట_____కస

అంటే ఫలానా అని కూడా చెప్పడానికి వీలుపడని యెవడో ఒకడు అని అర్థం. అదే వైదికుల మాటలలో కశ్శనగాళ్లుగా మారింది.

కశ్చిత్కాంతాకాచిత్కాంతా అను

మాట పూర్తి కాక ముందే అనవసరంగా వాదానికి దిగు
మేఘదూతంలోని మొదటి శ్లోకం 'కశ్చిత్కాంతా' అని గురువు ఆరంభించగానే శిష్యుడు 'కశ్చిత్కాంతా ఎలా అవుతుంది. కా చిత్కాంతా కావాలి గదా' అన్నా డన్న కథపై యేర్పడినది. కశ్చిత్ అన్నది కాంతా అన్న దానికి విశేషణం కాదు అన్నసంగతి ఒక పాదం పూర్తి వింటే చాలు. తెలిసి పోయేదే. ఆ ఓపిక కూడా లేక వాదానికి దిగా డన్నది కథ.
"నేను చెప్పేది పూర్తిగా వినవయ్యా స్వామీ! కశ్చిత్కాంతా కాచిత్కాంతా అని ప్రారంభంలోనే తగులుకొంటే యెలా?" వా.

కష్టపడు

శ్రమించు, బాధపడు.
"వైరులచే నేను గష్టపడితి." భార. భీష్మ. 3. 137.

కష్టపాటు

చెఱుపు, బాధ.
"వజ్రనాభు, డపుడు చేసిన కష్టపాటబ్జనాభ, యిపుడు తలపున బాఱిన హృదయమునకు, నధికతర మైనపరితాప మావహిల్లు." ప్రభా. 1. 73.
చూ. కష్టపుపాటు.

కష్టపుచావు

దుర్మరణము.
"కౌరవవంశజాతుడవు గష్టపు జచ్చుట దెచ్చుకొంటి నీ,పేరును బెంపు మాలి." భార. శల్య. 2. 55.

కష్టపుపాటు

"కౌరవకోటిచేత మన కష్టపు బాటు దలంపు వచ్చినన్." భార. ఉద్యో. 4. 90.
చూ. కష్టపాటు.

కష్టముపాటు

"ఎంతయు గష్టముపాటు వచ్చిన." భార. ఉద్యో. 2. 129.
చూ. కష్టపాటు.

కసకోల

చెలకోల, ఎద్దులను తోలు కొరడా వంటిది.
"పృథుజవాశ్వములు వేదములు, పగ్గములు చతుస్స్వరములు, ప్రణవంబు గసగోల, బ్రహ్మ సూతుడు..." కుమా. 2. 25.

కసపిస

ధ్వన్యనుకరణము.
"కసపిస నమలు." వా.

కస బెస (నూఱి)

ధ్వన్యనుకరణము. కస_____కస 429 కస_____కసి

కలియునట్లుగా. నవ. 5.
చూ. కసపిస.

కసమస

తొందర, తొట్రుపాటు.

కసరికొట్టు

కసరుకొను; చీదరించుకొను.
"కసరికొట్ట నొకింత విసువ డయ్యె." పాణి. 3. 32.

కసరుకాయ

పచ్చికాయ.
"రస రసా న్నములను మెసవెడువాడు, కసరుగాయల బ్రొద్దు గడపుచున్నాడు." రంగ. రామా. అయో.137.

కసరుకొను

చూ. కసరికొట్టు.

కసరు చూపు

కోపించు.
"పసుల గోడలు నాన్పి వసుధ పై గూల్పని, ముసురు వానలమీద గసరు జూపు." శుక. 2. 505.

కసరెత్తు

విజృంభించు, ఉప్పొంగు.
"మబ్బున గసరెత్తి యుబ్బి యంతం తకు." కా. మా. 4. 50.

కసవు కట్టెలు నీళ్లు మోయించు

నానాచాకిరీ చేయించు.
"నీల శైలాబ్జములు మ్రోల నిలిచినపుడె, కసపు కట్టెలు నీళ్లును గడగి మోయ జేసె నే మనవచ్చు." హంస. 2. 186.
శ్లేషలో ఈ భావము స్ఫురించుటే కవి ఉద్దేశము.
"కులగోత్రములవారి నిలిపి కట్టెలు నీళ్లు, మోయించుచుండెడు ములుచదనము." హంస. 2. 236.

కసపు గుట్ర

చెత్తా చెదారం. జం.
"....పసిండినాగటం గసపు గట్రం జిక్కకుండం బెక్కుచాళ్లు దున్ని ములకవిత్తులు వెదపెట్టువిధంబున." బసవ. 7. 334

కసపు గఱచు

గడ్డి గఱచు.
చూ. పూరి గఱచు; గడ్డి కఱచు.

కసవు నూకు

కసవు తుడుచు, ఊడ్చు. రాయలసీమలో నేటికీ వాడుకలో ఉన్నపలుకుబడి.
"శ్వసనుండు నట మున్న కసవులు నూక." పండితా. పర్వ. ద్వితీ. పు. 464.
"ఇల్లు కసవు నూకవే ఇం కైనా. పొద్దెక్కి పోయింది." వా.

కసికాటు

1. అపరిణతానుభవము. పరిపూర్తిగా అనుభవించనిది. పై పై కాటు అని వాచ్యార్థము. దీనికి వ్యతిరేక మయినదే నమిలి మ్రింగుట.
"మోసపోయితి గసికాటు ముచ్చటలనె..." ప్రబంధ. 7. 50. పాండు. 3. 72. కసి____కసి 430 కసి____కసు

2. దంతక్షతము.
"కామిని నీదుమోవి కసు గాటుల చెక్కుల గోటినొక్కులన్." సురా. 128.

కసిగాటుగా

కొద్దిగా.
"అగ్గ,లం బయినచింత వలసి యొల్లమి నతండు, సొగటులను బోయి కసిగాటులుగ భుజించి." విజయ. 3. 4.
"కొంత గొంత కసిగాటులుగా భుజియించి." శృం. శాకుం. 2. 167.

కసిగాటులు సేయు

చిఱుకొఱుకులు కొఱుకు.
"తేనియల్, చిలికెడు మోవి పల్మొనలచే గసిగాటులు సేసి వీనులన్..." రాజగో. 4. 25.

కసిడికోత

పోరు; ఱంపపుకోత. పోరి పోరి బాధ పెట్టుట అని భావార్థము.
"కసిడికోతకు నోర్చిలో విసిగికొనక ధాత దూరక తండ్రిసేతకు వగవక." పాండు. 4. 145.
"కసిండికోత వలదా మీకున్ విచారింపగన్." వరా. 5. 93.
"అటువంటి మగనితోడ, గాపురము సేయు సతి దొడ్డగరిత యగుచు, గసిడి కోతల నోర్చి." పాండు. 4. 157.
చూ. కసినికోతలు.

కసిదీఱ

1. ఆశ తీరా; మనసార. భావతిరేకము తీరునట్లుగా.
"వా,తెఱమొన పంటికొద్ది కసిదీఱ జుఱుక్కున నొక్కినొక్కి యీ, కరణి బరస్పరంబు..." హంస. 2. 52.
2. పగ తీరా.
"కసి తీరా చెంపమీద తీసికొట్టాడు." వా.

కసినికోతలు

ఇంటిలోవారి పోరు.
"ఇంటివారల కసినికో తెల్ల నుడివి." శుక. 3. 297.

ఛూ. కసిడికోత. కసిబిసి యగు

నలిగిపోవు.
ధ్వన్యనుకరణము.
"ముసలంబుల మోదులన్ గసిబిసి యగువారును." భాస్క. రామా. యుద్ధ. 14. 32.

కసివోని వలపు

తనివి తీరనివలపు. కామపరమావధి ఇక్కడి కసి.
"ఎంతయు గసివోని వలపు హెచ్చిన కతనన్." శుక. 1. 301.

కసుకందకుండు

వాడకుండు.
"పార్వతీ చరణ పుష్కరము ల్గఠి నాశ్మఘట్టనం,బున గసుగందకుండ..." కా. మా. 1. 99.
చూ. కసుగాయ.

కసుగంద నిచ్చు

కందునట్లు చేయు.
"సతి నిట్లు....కసుగంద నీక." రాధి. 1. 62. కసు____కస్తి 431 కస్తి____కళ

కసుగందు

1. పసిపాప.
"కావు కా వంచు నేర్పుల్ దలిర్పన్ గసుంగంద వై." పారి. 3. 38.
"ఈ కసుగందును కట్టుకొని నే నేం చేయగలను?" వా.
2. క్రియగా వాడిపోవు అనే అర్థంలో ఇది ప్రయుక్త మై కనబడుతుంది.
"కసుగందినబాహులతతో." ఉత్త. 4. 221.

కసుగందులు కందు

బాగా వాడిపోవు.
"కసుగందులు గందిననవ, కుసుమలతిక వోలె మిగుల గోమలి యొప్పెన్." కళా. 4. 106.

కసుగాయ

పచ్చి కాయ.

కసుమాలము దేవు

కశ్మలమును చేతులతో తీసివేయు.
"దేవా! యీ కసుమాలము, దేవెడు కేల్దోయి నీదుదేహం బంటన్..." కా. మా. 3. 97.

కసురుకొను

కోపించు.
"వాడి దగ్గిరికి పోతే అనవసరంగా కసురుకొంటాడు." వా.

కసువు గట్రా

గడ్డీగాదము. జం.
బస. 3.65.

కస్తిపడు

ఇబ్బందిపడు.
"మానసికవ్యథల్ రుజలు మాన్పగ నోపినపుణ్యరాశి గం, గానది జేరి యుండియును గస్తిపడం దగు నయ్య." ఉత్త. రామా. 6. 251.

కస్తి పెట్టు

కస్తీ పెట్టు, నిర్బంధించు.
"చిత్తంబు వ,చ్చినచో మానుదు గాని ని న్నిపుడు కస్తిం బెట్ట నా కేటికిన్." కా. మా. 3. 72.
"రూకలకు నిండా కస్తీ పెడుతున్నాడు. అంత కస్తీ చేస్తే ఎట్టా?" వా.

కస్తీ చేయు

డబ్బు మొదలయిన వాని కోసమై నిర్బంధించు.
"ఈ నెల లోనే బాకీ ఫైసలు చేయమని వాడు చాలా కస్తీ చేస్తున్నాడు." వా.

కస్తీపఱుచు

నిర్బంధించు.
"కామమోహిత యగునింతి గస్తి పఱుప, ననుజు బురికొల్పి తిది నీకు జనునె రామ!" శృం. నైష. 8. 130.
దీనికి దు:ఖపెట్టు అని వావిళ్లలో చూపిన అర్థం సరికాదు.
చూ. కస్తీ చేయు.

కహకహ నవ్వు

ధ్వన్యనుకరణము.
"కహ కహ నవ్వి దంష్ట్రికల గల్ల మెఱుంగులు భానుదీప్తిసం, గ్రహము దిరస్కరింప..." కాశీ. 7. 29.

కళపట్టు

చూ. కళవట్టు. కళ_____కళ 432 కళ_____కళ్ల

కళపెళ

ధ్వన్యనుకరణము.
"కళపెళ నుడుకు చక్కని గూనియలు." నీలా. 3. 161.
"అన్నం కళపెళా ఉదుకుతున్నది." వా.

కళ లంటు

కళాస్థానములను తాకు. స్త్రీ శరీరములో కామోద్రేకము కలిగించు స్థలములు కొన్ని కలవని కామ శాస్త్రము. వాని నంటు-అని అర్థం.
"ఎలమి గళ లంటి యలరించి యలవరించి." శుక. 1. 299.
"కళ లంటి కరచి తన చె. య్వుల జొక్కెడు తపసి మది చివుక్కురు మనగా..." కళా. 3. 52.

కళల గరగించు

రతిపారవశ్యము గలిగించు.
"కళల గరగించి సంధించి కౌగిలించి." హంస. 3. 102.
చూ. కళ లంటు.

కళవట్టు

మూర్ఛపడు.
"కళవట్టిన భీముడు దెలిసెన్ హరి కరుణ." దశా. 9. 160.

కళవళపడు

కలవరము చెందు, కలత చెందు.
"ఆత్మలోన గళవళపడుచున్." జైమి. 6. 151.
"తెలియ శోధింపక కళవళపడ రా దటంచు నవ్విటుని నేపార బిలిచి." సానం. 5. 14.

కళవళపాటు

కలత.
"కళవళపాటుతో జెలిమికత్తెల దూఱుచు." నీలా. 3. 14.
"ఏం జరిగిం దనిరా? అన్నిటికీ అంత కళవళపా టయితే ఎట్లా?" వా.

కళవళ మగు

కలతపడు.
"...మునుల మనంబుల్, గళవళ మయ్యెం దదీయగర్వోద్ధతికిన్." నృసిం. 4. 139.

కళ్ల జూచు

1. సంపాదించు. రూపాయల విషయంలోనే ఈ ఛాయ కానవస్తుంది.
"నెలకు వెయ్యిదాకా కళ్ల జూస్తున్నాడు." కొత్త. 262.
2. చూచు.
"నా కొడుకును ఎప్పుడు కళ్ల జూస్తానో ఏమో?" వా.

కళ్ల తుడుపు మాటలు

చూ. కళ్లనీళ్లు తుడుచుమాటలు.

కళ్లనీళ్ల పర్యంత మగు

దాదాపు ఏడుపు వచ్చు పరిస్థితి ఏర్పడు.
"నే నామాట అనేసరికి వాడికి కళ్లనీళ్ల పర్యంతం అయింది." వా.

కళ్ళప్పగించి

దిగాలుపడి, దిగ్భ్రాంతుడై.
"ఏమి టలా కళ్ళప్పగించి చూస్తావేం?" వా. కళ్ల_____కళ్లు 433 కళ్లు____కాంతా

కళ్లలో కారం చల్లు

మోసగించు.
చూ. కళ్లలో దుమ్ము కొట్టు.

కళ్లలో కారం పోసుకొను

అసూయపడు. కొత్త. 185.

కళ్లలో దుమ్ము కొట్టు

మోసము చేయు.
"నా కళ్లలో దుమ్ము కొట్టా లని మాత్రం ఎప్పుడూ ప్రయత్నం చేయవద్దు. నే నలా టోపీ పడేవాణ్ణి కాను." వా.
చూ. కళ్లలో కారం చల్లు.

కళ్లు తిరుగు

1. పైత్యోద్రేకముతో తనచుట్టూ ఉన్న వన్నీ తిరుగుతున్నట్లుగా కనిపించు.
"పైత్యం చేసిందో యేమో! కళ్లు తిరుగుతున్నాయి." వా.
2. పొగ రెక్కు.
"ఏం కళ్ళు తిరుగుతున్నాయా? నోటికొచ్చిణ్ దల్లా అంటున్నావు." వా.

కళ్లు తెఱచు

జరుగుతున్న విషయము తెలుసుకొను.
"ఇది యెన్నాళ్లనుంచో జరుగుతున్నా వా డిప్పుడే కళ్ళు తెరిచాడు." వా.

కళ్లు దించుక పోవు

కను లీడ్చుకొని పోవు.
"ఎన్నా ళ్ళయిం దేమిటి అన్నం తిని? కళ్ళు దించుకుపొయ్యా యేం?" వా.

కళ్లు నిప్పులు క్రక్కు

కోపోద్దీపితు డగు.
"వాడి కళ్లు నిప్పులు కక్కుతున్నాయి." వా.

కళ్లు నెత్తికి వచ్చు

పొగ రెక్కు.
"వాడికి నాలుగురాళ్లు చేరగానే కళ్లు నెత్తికి వచ్చాయి." వా.

కళ్లు పచ్చలు గ్రమ్ము

తల దిరిగిపోవు. కళ్లు తిరుగు.
"పొద్దున్నించీ అన్నం తినక పోయేసరికి కళ్ళు పచ్చలు కమ్మినవి." వా.

కళ్లు పొరలు కమ్ము

పొగ రెక్కు.
"వాడి కీమధ్య కళ్లు పొరలు కమ్మినవి. మనమాట యెందుకు వింటాడు>" వా.

కళ్లు మూసుకొని ఉండు

కాసంత ఓపిక పట్టి ఉండు.
"ఈ ఒక్క రోజూ కాస్త కళ్లు మూసుకొని ఉండవే. మనఊరు వెళ్లాక నీ యిష్టం వచ్చినంత గోల చేద్దువు గాని." వా.

కళ్లు లేని కబోది

గుడ్డివాడు, గుడ్డిది.
"కళ్లు లేని కబోదిని తల్లీ! కాస్త కబళం వేయండి." వా.

కాంక్ష చను

కోరిక తీరు; ఆశ తీరు.
"కావ్యములు పెక్కు సెప్పియు గాంక్ష సనక." భీమ. 1. 17.

కాంతాళ పడు

1. బెంగపడు.
"తాళవృంతానిలోత్తాల వేదన కోడి తాళక మిగుల గాంతాళపడుచు." చంద్రా. 4. 275. కాందా____కాక: 434 కాక____కాక

2. కోపపడు.
"పిల్లలమీద అంత కాంతాళపడితే ఎలా?" వా.

కాందారి మాందారి ప్రొద్దు

అర్ధ రాత్రి. కానిదారి మానిదారి ప్రొద్దు అనుటపై యేర్పడినది. అంటే దారి తెలియని వేళ, చెట్టేదో గుట్టేదో కూడా తెలియని చీకటిసమయం అని అర్థం.
"వూని కాందారి మాందారి ప్రొద్దు కడను, నెందు వోయెదు తలిదండ్రు లెవ్వ రనిన." యయా. 2.
చూ. కాదారి మాదారి ప్రొద్దు.

కాందారి మాందారి వేళ

అర్ధ రాత్రి.
"శివశివా కాశీపతీ యంచు...కాందారి మాందారి వేళను ధన్యు ల్విహరింతురు." మల్లవై. 85.
చూ. కాందారి మాందారి ప్రొద్దు.

కాక: కాక: పిక: పిక:

సమయం వచ్చినప్పుడు దేని నిజరూపు దానిదే అను పట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
'వసంత కాలే సంప్రాప్తే కాక: కాక: పిక: పిక:' అను శ్లోకభాగంలోని భావము.
కాకీ, కోయిలా చూడ్డానికి నల్లగా ఒక విధంగానే ఉన్నా వసంతం రాగానే కోయిల కూస్తుంది. కాకి అరుస్తుంది. అప్పుడు అవి ఏ జాతికి చెందినవో స్పష్టంగా తెలిసిపోవును అని అర్థం.
"ఆ కామిని యటు నే నిటు, కాక: కాక: పిక: పిక: యటన్నవిధం బై ...కన బాయగ వలసె...." రాధా. 2. 20.

కాకతాళీయముగా

ఆనుషంగికముగా, యాదృచ్ఛిక సంఘటనగా.
కాకి తాటిచెట్టుమీద కూర్చోవడం, తాటిపండు కింద రాలడం ఒకేసారి జరిగినా - కాకి కూర్చున్నందువల్ల తాటిపండు పడ లేదు. అది కేవలం ఆనుషంగికం అనుటపై వచ్చిన పలుకుబడి.
"నేను పనిమీద ఆ ఊరు వెళ్లాను. అతనెక్కడికో పోతూ కాకతాళీయంగా తటస్థపడ్డాడు." వా.

కాకదంతపరీక్ష

పనికిరాని పరిశీలన.
'కాకస్య కతివా దంతా: మేష స్యాండం కియత్ పలం' అన్న చాటువుపై ఏర్పడినది. కాకికి ఎన్నిపం డ్లున్నవి? మొదలయినవి అనవసర ప్రశ్నలు గదా.
"వాని నే మడిగె దెవ్వడు గాక నీ కేమి, యిది కాకదంతపరీక్ష సుమ్ము." కళా. 3. 272. కాక____కాక 435 కాక____కాక

కాకదేఱు

తప్త మగు; ఆరితేరు.
"నిగ మఘోటలలాట నేత్రానలజ్వాల గాక దేఱిన కాముకాండములును." కవిరా. 3. 110.

కాకపక్షం

పిల్ల జుట్టు.

కాకపడు

కోపపడు.
"ఎందు కయ్యా! అంత కాక పడుతున్నావ్?" క్రొత్త. 25.

కాకమ్మ కథ

పిట్టకథ. ప్రామాణిక మైనది కా దనుట.

"ఈ కాకమ్మ కథల కేమి లే, గట్టి నిదర్శన మేదైనా ఉంటే చెప్పు." వా.

కాకమ్మ గువ్వమ్మ కథలు

పిట్టకథలు. వాస్తవిక మయినవి కావు అన్న భావం ఇందులో ఇమిడి ఉంది.
"ఈ కాకమ్మ గువ్వమ్మకథల కేమిలే." వా.

కాకరకాయరీతిగా గగుర్పొడుచు

ముళ్లుముళ్లు రేగి ఒడ లంతా గగుర్పాటు కలుగు. కాకరకాయపై ముడులు తేలినందుపై వచ్చిన పలుకుబడి.
"ఓ రసికశిఖావతంస! యదురత్నమ! కాకర కాయ రీతిగా, గిసలయపాణి చన్నుగవక్రేవ గగుర్పొడిచెం బొరిం బొరిన్." ప్రభా. 4. 75.

కాకరపువ్వువత్తి

ఒక విధమైన బాణసంచా.
చూ. కాకరవత్తి.

కాకరవత్తి

బాణసంచాలో ఒకవిధం.
"పిల్లలకు కాకర వత్తులు తెస్తే పోతుంది. పెద్ద వైతే ప్రమాదం." వా.

కాకరిచేతలు

చిల్లర చేష్టలు.
"ఈ కాకరిచేతలకు లోకము వారు నగరా!" తాళ్ల. సం. 12. 341.

కాకఱపులు

1. కారుకూతలు, వ్యర్థప్రలాపాలు.
"లేకులు లోకుల కాకఱపులకు, చాకిచాకని యేల సందడించెదవు." బస. 4. 89.
2. వట్టి బెదిరింపులు.
"ఈ కాకఱపులకు భయపడి పారిపోయేవా రెవరూ లేరు." వా.

కాకలు పుట్టు

ద్వేష మేర్పడు; కోప తాపాలు పొడము.
"అతుల....కాకలు పుట్టు బిదప." విజయ. 1. 44.

కాక వడు

తప్త మగు. కాకి____కాకి 436 కాకి____కాకి

"కర్బు రేక్షణ వహ్నికణములచేత, గకుబంతములు పెక్కు కాక వడగ." గంధ. 20.

కాకి ఎంగిలి

పై పై ఎంగిలి. పిల్లలు వాడే మాట. ఎవరైనా తింటున్న దడిగితే కాకెంగిలి చేశామంటూ బట్టపైన వేసి కొఱికి ఇస్తారు. అది ఎంగిలికింద లెక్క కాదు.
"కాకెంగిలి చేసి ఇవ్వరా కాస్త." వా.
చూ. చిలుకకొట్టుడు.

కాకికి మెతుకు విదిలించని

అతిలోభి అయిన.
"వాడు కాకికి మెతుకు విదిలించనిరకం. వానిదగ్గరికి పోతే విరాళం ఇస్తాడా?" వా.

కాకికూడు

పిండం.
కాకులకు కర్మలలో, తద్దినాలలో పిండాలను వేస్తారు. అందుపై వచ్చినది.
"ఈ కాకికూ డెవరి క్కావాల్లే? నేనే అడుక్కు నైనా తింటా కాని నీవు విదిలించి వేసిన మెతుకుల కాశిస్తానా?" వా.

కాకిగోల

విపరీత మైన గోల.
కాకులు పది చేరితే విపరీతంగా గోల చేస్తాయి. అందుపై యేర్పడినది.
"కాసేపు శాంతంగా చదువుకుందాం అంటే యిదేమిట్రా యీ కాకిగోల?" వా.

కాకిచావు

నీచపుచావు; దిక్కులేని చావు.
"అన్నాళ్లు అంతగా బతికి కడకు వాడు కాకిచావు చచ్చాడు." వా.

కాకిచిప్ప

శంబూక. నీటిగుల్ల. యయా. 3. 29.

కాకిచెఱకు

ఒక రకమైన గడ్డి.

కాకితీపు

ఒక విధమైన మూర్ఛరోగం. శ. ర.
చూ. కాకిసొమ్మ.

కాకితెలుపు

అసంభవము.
'తెల్లని కాకులును లేవు' అన్న ప్రథపై యేర్పడినది. రాధి. 4. 79.

కాకిదొండ

ఒక రకమైన దొండ.

కాకినలుపు.

కారునలుపు.
"ఆ పిల్ల వట్టి కాకి నలుపు. దాని నెవరు చేసుకుంటారు?" వా.

కాకి పగ

తీరని పగ. కాకి పగపడితే ఒక సారైనా కాకి____కాకి 437 కాకి____కాకి

కాళ్ళతో తన్నిపోతుం దన్న ప్రతీతిపై ఏర్పడినది.
"వాడిది ఒట్టి కాకిపగ. కాటికి పోయినా వదలడు." వా.

కాకిపెసర

ఒక రకమైన పెసర. దీనినే పిల్ల పెసర అంటారు.

కాకిబంగారం

పసుపుపచ్చని అభ్రకం.
"బంగారం కాకపోతే కాకిబంగారం వేసుకోవచ్చు లేవోయ్ బావా!" వా.

కాకిబేగడ

అభ్రకం.
"నెల్లూరుజిల్లాలో కాకిబేగడ చాలా దొరుకుతుంది." వా.
"వేషాల కిరీటాలకు కాస్త కాకిబేగడ అంటిస్తే దీపాల వెలుగులో ధగ ధగ లాడుతాయి." వా.

కాకిబ్రతుకు

నీచపు బ్రతుకు.
కాకి, యెంగిలి తిని బతుకుతుం దనుటపై వచ్చిన పలుకుబడి.
"వాడిది వట్టి కాకి బ్రతుకు. అలా బతకడంకంటే చావడం మేలు కదా." వా.

కాకిముక్కుకు దొండపండు

అననురూప మైనది.
"ఆ పిల్లను ఆ ముసలాడి కివ్వడం కాకి ముక్కుకు దొండపండును కట్టినట్టు." వా.
చూ. కాకిముక్కు పగడం.

కాకిముక్కు పగడం

అననురూప మైనది.
కాకి ముక్కు నల్లగా ఉండడం, పగడం ఎఱ్ఱగా ఉండడంపై వచ్చినపలుకుబడి.
"అంత అంద మైనపిల్లను ఆ అనాకారి వెధవకు ఇచ్చారు. అది కాకిముక్కు పగడం అయిపోయింది." వా.
చూ. కాకిముక్కుకు దొండ పండు.

కాకి ముట్టిన కుండ

చెడిపోయినది; మైల పడినది.
"ఆ పిల్ల ఏదో యెప్పుడో చేసిం దని వాళ్లంతా ఆవిడని కాకి ముట్టిన కుండ లాగా చూస్తున్నారు." వా.

కాకిమూక

అల్లరిమూక.
"వాళ్ళ దంతా వట్టి కాకిమూక. వాళ్ళల్లో పడితే అయినట్టే." వా.

కాకివ్రాతల వలె

కోడిగీతలవలె కలగాపుల గంగా అటూ ఇటూ గీసిన అర్థరహిత మైన గీతలవలె.
"తిలకంబు నిడుబొట్టు దిరుమన్ను భూతి వలదె వారికి గాకివ్రాతలపగిది." పండితా. ప్రథ. వాద. పుట. 645.

కాకిసంగీతం

కర్ణకఠోర మైన అరపు. ఇది కాకిగోలవంటి మాట.
"ఆ, వాడి దేం సంగీతం, కాకి సంగీతం." వా.
చూ. కాకిగోల.

కాకిసొమ్మ

మూర్ఛరోగం.
చూ. కాకిసోమాలు. కాకి____కాకు 438 కాకు____కాకు

కాకిసోమాలు

మూర్ఛరోగం.
"ఆ పిల్లకు కాకిసోమాలు ఉందిట. ఎలా చేసుకుంటాం." వా.
చూ. కాకి సొమ్మ.

....కాకుండా చేయు

సరిపడకుండ చేయు.
"ఆ పిల్ల వచ్చి మాకూ వాడికీ కాకుండా చేసింది." వా.

.....కాకుండా పోవు

సరిపడక పోవు; ద్వేష మేర్పడు.
"ఆ వ్యాజ్యం వచ్చినప్పటినుంచీ వాళ్లకూ మాకూ కాకుండా పోయింది." వా.
"ఈ పిల్లను చేసుకున్న నాటినుంచీ మా మేనమామకూ మాకూ కాకుండా పోయింది." వా.

కాకు చేయు

చూ. కాకు సేయు.

కాకులకు గాని ముసిడి పండిన నేమి, యెండిన నేమి?

పనికి రానిది ఏమయితే నేమి? ముష్టి పండు విషం. ఏ పక్షులు తినుటకూ పనికిరాదు.
"లండు బోతవు కాకులకు గాని ముసిడి, పండిన నెండిన ఫల మేమి రోరి!" సారం. 1. 649.

కాకులతెఱగున చను

చెల్లాచెదరుగా పాఱిపోవు. ఉష్ అంటే కాకులు దిక్కు కొకటి పారిపోతాయి.
"అడవుల పాలై, కాకులతెఱగున జని రేకాకు లగును." కా. మా. 4. 104.

కాకులను కొట్టి గద్దలకు వేయు

ఒకరిని పీడించి మరొకరికి సాయపడు.
"వారి భూమి తీసి వీరికి పంచిపెడితే ఏం చేసినట్టు? కాకులను గొట్టి గద్దలకు వేయడమే గా?" వా.

కాకులబడి

గందరగోళము. కాకులను బడిలాగా చేరిస్తే ఒకే గోలగా ఉంటుంది కదా.
"అదంతా కాకులబడిగా ఉంది." వా.
చూ. కాకిగోల.

కాకులు దూరని కారడవి

కీకారణ్యము.
కాకులు దూరని కారడవీ, చీమలు దూరని చిట్టడవీ అంటూ జానపదకథల్లో విపరీతంగా వినవస్తుంది.
"ఆ రాజకుమారిని కాకులుదూరని కారడవిలో వదిలేశారు." వా.

కాకులు పొడిచినట్లు '*మనిషి కొకమాట అని వేధించుపట్ల అంటారు.

"ఆ పిల్ల అమ్మ గారింటినుంచీ ఏమీ తేలే దని అత్తారింటివా రంతా కాకులు పొడిచినట్లు పొడిచారట." వా.

కాకు సేయు

1. చీకాకు పఱుచు.